Dissociatieve Identiteitsstoornis: Als Je Meerdere Persoonlijkheden Hebt

Vooral in de jaren ’90 was de dissociatieve identiteitsstoornis (DIS) volop in de media. Het aantal gemelde gevallen steeg toen ook explosief. Niet alleen door de toegenomen kennis, maar ook omdat er de nodige fakers tussen zaten. Terwijl het hebben van een meervoudige persoonlijkheidsstoornis (zoals dat toen heette) echt niets ‘interessants’ is. En meestal ook nog eens het gevolg van ernstige traumatisering in de kindertijd. Hoe is het om ermee te leven? Mirte – die er ook over schrijft op Ikbenwijzijn.nl – vertelt.

Maar voordat we naar haar ervaringsverhaal gaan, eerst nog wat achtergrondinformatie over DIS.

Wat is een dissociatieve identiteitsstoornis?

Normaal gesproken is een groot deel van je manier van denken en doen stabiel: zowel in verschillende situaties als met het ouder worden (vanaf 20-30 jaar). Dat is je persoonlijkheid (of karakter). Je kunt je persoonlijkheid zelfs in maar vijf termen samenvatten: de Big Five. Denk aan termen als intro- en extravert, (on)vriendelijk en (on)nauwkeurig.

Als je aan een dissociatieve persoonlijkheidsstoornis lijdt, heb je niet één, maar twee of meer verschillende persoonlijkheidstoestanden. Die nemen de controle over je denken en doen afwisselend van elkaar over. Ze leiden als het ware hun eigen leven, met eigen herinneringen, een eigen zelfbeeld en soms ook een eigen naam.

De overgang van de ene naar de andere persoonlijkheidstoestand is meestal abrupt, gaat vaak gepaard met hoofdpijn en kan met stress samenhangen. Iemand gedraagt zich dan opeens anders dan anders; koopt bijvoorbeeld kleding die niet bij zijn of haar gebruikelijke stijl past; of verandert van stem of handschrift. Ook kan iemand zich bepaalde gebeurtenissen (uit andere persoonlijkheidstoestanden) niet meer herinneren. Zelfs in de hersenactiviteit, hartslag en bloeddruk zie je verschillen.

Deze dissociatie (‘ontkoppeling’) van een bepaalde persoonlijkheidstoestand (ook wel identiteit of alter genoemd), is een overlevingsmechanisme. Mensen die ernstige trauma’s hebben meegemaakt, zoals verkrachting, incest of fysiek geweld, plaatsen hiermee hun herinneringen (onbewust) tijdelijk buiten hun bewustzijn.

Dissociatie: je kent het wel

Komt dit alles je vreemd voor? Toch heb je waarschijnlijk zelf ook wel eens een dissociatieve ervaring gehad. Een bekend voorbeeld is dat je een bladzijde uit een boek leest, je aandacht even op iets anders richt, en je daarna niets meer herinnert van wat je net gelezen hebt. Of dat je een bekende route rijdt en opeens denkt: hè, ben ik er al?! Alsof ‘iemand anders’ het even van je overnam. Ook diepe ontspanning of onder hypnose zijn kan je het gevoel geven psychisch gedeeltelijk afgescheiden te zijn van wat er met jou of om je heen gebeurt.

Iemand met een dissociatieve identiteitsstoornis heeft dit soort ervaringen vaak. En negen van de tien keer is het een vrouw die de diagnose krijgt. Er wordt wel eens gespeculeerd dat mannen met deze stoornis eerder in het justitiële circuit dan in de psychiatrie terechtkomen.

Nog meer dissociatieve stoornissen

Een dissociatieve identiteitsstoornis is niet de enige dissociatieve stoornis waarmee mensen zich (onbewust) tijdelijk onttrekken aan levensproblemen die hun capaciteiten te boven gaan. In dezelfde categorie vallen:

• depersonalisatiestoornis (als je vaak het gevoel hebt buiten je eigen gevoelswereld of lichaam te staan);
• dissociatieve amnesie (als je je (tijdelijk) belangrijke persoonlijke informatie niet kunt herinneren);
• dissociatieve fugue (als je ‘vlucht’ uit je vertrouwde omgeving en een nieuwe identiteit aanneemt; meestal ‘ontwaken’ mensen na een paar dagen en hebben ze geen idee hoe ze in die vreemde situatie terecht zijn gekomen).

Deze dissociatieve stoornissen komen vaak in combinatie voor.

Mensen met DIS horen ook vaak ruziënde stemmen in hun hoofd. Bij psychoses en schizofrenie is dat ook zo, maar daar lijken de stemmen van buiten te komen in plaats van binnenuit. Ook lijden mensen met DIS vaak aan andere psychische stoornissen, zoals borderline of een depressie, posttraumatische stressstoornis, somatoforme stoornis (onverklaarbare lichamelijke klachten) of slaapstoornis. Dit maakt het stellen van de diagnose gecompliceerd.

Net als andere psychische stoornissen, staan de kenmerken van DIS beschreven in het ‘Diagnostic and statistical manual of mental disorders’ (DSM 5): het meest gebruikte handboek voor de classificatie van psychische stoornissen. Maar deskundigen verschillen van mening over de precieze diagnosecriteria, de manier van behandelen, en meer. Daarom is de omschrijving globaal. Er moet nog meer onderzoek naar worden gedaan.

Mirtes verhaal

Hoe is het om te leven met DIS? Mirte schreef een stukje van haar bijzondere en aangrijpende verhaal voor ons op, waarvoor veel dank!

Al op zeer jonge leeftijd werd ik psychisch onderzocht bij Stichting Jeugdzorg. Die constateerde dat ik me afzonderde van alles en iedereen. Ik maakte geen enkel contact met kinderen of volwassenen, leefde in mijn eigen wereldje en speelde met zogenaamde fantasievriendjes. Maar wat de medewerkers van Jeugdzorg niet wisten, was dat ik herhaaldelijk zeer traumatische ervaringen opdeed. Hierdoor had ik een dissociatieve identiteitsstoornis ontwikkeld. In mijn hoofd creëerde ik, onbewust, een eigen veilige ‘binnenwereld’, die bestond uit verschillende persoonlijkheidsdelen. Het was een overlevingsstrategie, waardoor ik de realiteit kon ontvluchten. Op het moment dat ik iets traumatisch moest ondergaan, werd mijn lichaam overgenomen door een van deze delen.

Trauma op trauma

Toen ik geboren werd, was mijn vader al alcoholist. Mijn moeder was labiel en verslaafd aan medicatie. Ze deed verschillende zelfmoordpogingen en werd meerdere keren opgenomen in een psychiatrische instelling. Ik was ongewenst en werd vanaf mijn geboorte aan mijn lot overgelaten. Ik werd lichamelijk, psychisch en emotioneel mishandeld. Rond mijn vijfde levensjaar zetten mijn ouders mij uit huis. Ik kwam terecht in kindertehuizen en gast- en pleeggezinnen. Voor mijn achttiende was ik al 26 keer verhuisd.

Op verschillende plekken werd ik ernstig mishandeld en seksueel misbruikt. Hierdoor raakte ik op twaalfjarige leeftijd zwanger. De dader kwam erachter en schopte en sloeg me zo hard in mijn buik, dat ik mijn bewustzijn verloor. Ik kreeg een bloeding en beviel in mijn eentje van een dochtertje, dat overleed. Het seksueel misbruik ging door en mijn lichaam werd verkocht aan wildvreemde mannen. Toen ik vijftien was, sloeg ik op de vlucht en werd de dader opgepakt. Hierna heb ik in verschillende internaten gewoond.

Gebrek aan (h)erkenning

Tijdens een opname in een psychiatrische instelling gaf ik aan dat ik stemmen in mijn hoofd hoorde. Voor mij was dit heel normaal: ik wist niet beter. Volgens de psychiater moesten de stemmen weg. Om de stemmen te onderdrukken, schreef hij mij medicijnen voor. Maar die hielpen niet, dus werd de dosering verhoogd en kreeg ik er steeds nieuwe bij. Uiteindelijk slikte ik zeventien tabletten per dag.

Verder zei de psychiater dat ik op bed moest gaan liggen en de stemmen weg moest sturen: ik was immers de baas. Hij wist mij ervan te overtuigen dat de stemmen de oorzaak waren van al mijn problemen en voor mijn opname hadden gezorgd. Ik mocht alleen met ontslag wanneer ik beloofde dat ik mijn medicijnen bleef slikken. Ik deed wat me werd opgedragen. Na ongeveer een jaar vroeg ik me af waarom ik in godsnaam zoveel medicatie slikte: de stemmen waren er nog steeds. Ik besloot met de pillen te stoppen en spoelde ze letterlijk door de wc. Achteraf gezien heb ik veel geluk gehad dat ik geen ontwenningsverschijnselen of iets dergelijks kreeg.

‘Uit de kast’

Op het moment dat ik een relatie kreeg, wilde ik niet dat mijn partner erachter kwam dat ik DIS had. Ik was ervan overtuigd dat ze bij me weg zou gaan wanneer ze zou weten wie ik echt was. Het werd een jarenlange strijd tegen mijn binnenwereld. Ongeveer tien jaar later kwam ik tot het besef dat ik mijn partner moest vertellen wat er aan de hand was. We waren inmiddels getrouwd en hadden twee dochters. Mijn partner werkte en ik was huismoeder. Ik vond het heel fijn om voor de kinderen te zorgen, maar liep vast omdat ik geconfronteerd werd met mij eigen kindertijd. Herinneringen kwamen naar boven en ik kreeg last van paniekaanvallen, nachtmerries en herbelevingen.

Ik had geen andere keuze dan mijn vrouw te vertellen wat er aan de hand was. Ik probeerde het verschillende keren, maar kon er niet over praten. Ook wist ik niet hoe ik kon uitleggen wat er aan de hand was. Daarvoor zocht ik op internet naar informatie en kwam terecht bij DSM 4 (red. de toenmalige versie van het ‘Diagnostisch en statistisch handboek voor psychische stoornissen’). Toen ik daar de uitleg las van DIS, vond ik het een omschrijving die paste bij professionals. Wanneer ik haar dit zou laten lezen, zou ze het nog niet echt begrijpen. Dus ik besloot het in mijn eigen woorden te omschrijven:

Door heftige trauma’s uit het verleden heb ik een dissociatieve identiteitsstoornis ontwikkeld. Dit houdt in dat ik uit meerdere persoonlijkheden besta. Zij hebben allemaal verschillende leeftijden en karakters. Ze beleven alles op een eigen manier waardoor ze zich ook allemaal anders gedragen. Dagelijks gebeuren er dingen die ik me echt niet meer kan herinneren. Dit komt niet doordat er lichamelijk iets met me aan de hand is of dat ik het gewoon vergeet. Het komt doordat een ander deel het op zo’n moment van mij overneemt. Hierdoor ben ik vaak niet in staat om te functioneren zoals ik graag zou willen.

Zinloos gevecht

Mijn partner gaf aan dat wat ik vertelde niet nieuw voor haar was. Ze had nog nooit van DIS gehoord, maar voor haar vielen de puzzelstukjes samen. Vanaf het begin van onze relatie zag ze namelijk al heel duidelijk verschillen in mijn gedrag. Alleen kon ze dit niet verklaren. Nu wist ze dat het de verschillende persoonlijkheden van mijn binnenwereld waren die ze altijd al had gezien.

Ik dacht dat ik het voor haar verborgen had weten te houden, maar dat bleek dus helemaal niet zo te zijn. Dat had ik niet verwacht en ik barstte in tranen uit. Ik vertelde dat ik zo bang was geweest dat ze bij me weg zou gaan wanneer ze wist wie ik echt was. Maar ze zei dat ze het juist heel fijn vond dat ik dit vertelde en dat het haar verdrietig maakte dat ik zo dacht. Hoe meer ze van me wist, en hoe beter ze me leerde kennen, hoe meer ze van me was gaan houden. Ze accepteert me zoals ik ben. De delen van mijn binnenwereld horen gewoon bij mij en zijn allemaal welkom. Pas toen besefte ik dat ik al die jaren voor niets had gevochten. Het was een strijd die ik nooit zou kunnen winnen omdat ik tegen mezelf vocht.

Muizenstapjes

Doordat mijn partner alle delen accepteerde, begon ik, met hele kleine muizenstapjes, mijn binnenwereld te accepteren. In het begin was er ontzettend veel weerstand. Ieder deel was namelijk gerelateerd aan een trauma. Dit maakte het heel moeilijk omdat ik niets van de trauma’s wilde weten. Maar ik kon er niet omheen. Zwarte gaten werden opgevuld. Ik begon het van me af te schrijven omdat ik er niet over kon praten, en merkte dat het me goed deed, hoe moeilijk ik het ook vond. Het bleek dat verschillende delen van mijn binnenwereld ook gingen schrijven over de gebeurtenissen uit het verleden. Ik besloot ze de ruimte te geven die ze zo hard nodig hadden.

We zijn nu 10 jaar verder. Het hebben van DIS is niet makkelijk. Maar toch: thanks to all children who live inside, we were able to survive the past.

Wil je meer lezen over het leven van Mirte? Lees dan verder op Ikbenwijzijn.nl.

Had jij al eens gehoord van een dissociatieve identiteitsstoornis? Wat verbaasde of verraste jou het meest aan dit artikel? Leuk als je het met ons deelt in de reactieruimte hieronder!

[Bronnen: Psychologie, Marc Brysbaert; Klinische psychologie – Theorieën van psychopathologie, Van der Molen e.a.; Wikipedia.org; Straksisnu.nl]