Familieproblemen: Hoe Kom Je Eraan En Ervan Af?

Mensen die psychische problemen ervaren, zoals een gebrek aan zelfvertrouwen of relatieproblemen, wijzen vaak naar hun ouders als oorzaak. En inderdaad: die kunnen daaraan een belangrijke bijdrage hebben geleverd, of dat nog steeds doen. Ook je relatie met eventuele broers en zussen kan je geluk deels maken of breken. Om de familieproblemen achter je problemen te begrijpen, is het handig om iets van de psychologische systeembenadering te weten. En nog belangrijker: hoe krijg je je ouders (of broers en zussen) van je schouders?

 

Gezinnen: het zijn net computersystemen

 

In elke groep, straat of organisatie en dus ook in elke familie of elk gezin heb je een rol. In een gezin ben je partner, ouder, kind, broer of zus. En hoe je die rol invult, hangt – behalve van je persoonlijkheid, of karakter – ook af van hoe de andere gezinsleden dat doen. Een gezin kun je zien als een systeem, net als bijvoorbeeld een computersysteem. Het is een verzameling van elementen die onderling met elkaar samenhangen. Als een gezinslid of de relatie tussen bepaalde gezinsleden verandert, heeft dat invloed op het gedrag van de andere gezinsleden. En ook op het functioneren van het gezin als geheel. Ook wat er in de omgeving gebeurt, beïnvloedt een gezin.

 

Familieproblemen? Help: een systeemfout!

 

Ken je het verhaal van die krabben die in een emmer zaten? Die gingen er niet uit! Als je één krab in een emmer stopt, klimt hij er, met z’n sterke scharen, binnen de kortste keren weer uit: z’n vrijheid tegemoet. Maar stop je er meerdere krabben in en probeert er één te ontsnappen, dan houden de anderen hem tegen. Ze trekken hem naar beneden, elke keer weer. Zo ontkomt geen enkele krab aan ‘het gezamenlijke lot’.

Op een vergelijkbare manier werken gezinnen. Nou ja, meestal wel wat minder rigoureus. Een gezin streeft ernaar – net als elk systeem – om de omgangspatronen constant te houden. Of in elk geval binnen zekere grenzen. Denk hierbij aan de taakverdeling, manier van communiceren, manier van affectie tonen en machtsverhoudingen. Als invloeden van buitenaf of het gedrag van een gezinslid het evenwicht hierin dreigen te verstoren, treden er mechanismen in werking om het evenwicht te herstellen. Of om een nieuw evenwicht te bereiken. Anders ontstaat er chaos. En zonder een bepaalde mate van constantheid kunnen gezinsleden afzonderlijk en als geheel niet functioneren.

 

Familieproblemen? ‘Klassieke’ systeemfouten

 

Ook al zoeken gezinnen automatisch naar evenwicht: in sommige gezinnen is er sprake van een disfunctioneel of star evenwicht. Dit laatste betekent dat er teveel weerstand is tegen verandering. Denk aan ouders die proberen te verhinderen dat hun kind een eigen leven opbouwt buiten het gezin. Of vaders en moeders die elk meningsverschil tussen gezinsleden in de kiem proberen te smoren. Dit soort ‘negatieve’ gezinssystemen leiden tot familieproblemen.

Welk gezinssysteem werkt dan wel? Een functioneel gezinssysteem waarborgt de continuïteit, bevordert de ontwikkeling van de individuele gezinsleden en is – binnen bepaalde grenzen – in staat zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. Denk bijvoorbeeld aan een (tijdelijke) herverdeling van taken bij ziekte van een gezinslid. Essentieel voor een goed functioneren is sowieso dat ouders in staat zijn hun leidinggevende functie te vervullen.

 

Klassieke systeemfouten

 

Bekende gezinspatronen die aan verstoorde relaties tussen gezinsleden en psychische problemen van gezinsleden kunnen bijdragen, zijn bijvoorbeeld:

• Een heerszuchtige ouder die alles wil bepalen zoals hij of zij het in het hoofd heeft.
  Dat kan bij kinderen onder andere een gebrek aan vertrouwen in zichzelf en anderen, en een gebrek aan assertiviteit tot gevolg hebben.
• Een ouder die zich voordoet als zwak en hulpeloos en/of de indruk wekt zich voortdurend voor anderen op te offeren.
  Zo’n ouder zorgt ervoor dat kinderen zich steeds schuldig voelen en het vanzelfsprekend vinden om de steun en toeverlaat van anderen te zijn, in plaats van hun eigen geluk na te streven.
• Een kind dat niet aan de verwachtingen van (een van) zijn ouders kan voldoen.
  Dit zal zich bijvoorbeeld schuldig voelen, naar binnen gekeerd, hulpeloos of faalangstig zijn, of zichzelf juist overschreeuwen.
• Gescheiden ouders die hun kind dwingen om te kiezen tussen beide ouders.
  Het gevolg is onder andere dat het kind uit balans raakt en zijn basisvertrouwen (ook in toekomstige relaties) wordt verstoord.
• Gezinsleden die zich schikken naar een gezinslid met psychische problemen en het afwijkende gedrag accepteren.
  Daarmee houden ze het afwijkende gedrag onbedoeld in stand.

En zo zijn er natuurlijk nog veel meer en nóg destructievere gezinssystemen te bedenken die tot familieproblemen leiden. Denk bijvoorbeeld aan situaties van misbruik en mishandeling…

 

Familieproblemen? Verander het effect!

 

En dan nu de hamvraag: heb je last van familieproblemen? Hoe kom je er dan vanaf? Natuurlijk zijn ieders ervaringen en behoeften anders. Maar toch een paar algemene tips. Deze zijn vooral gericht op het veranderen van het effect dat de familieproblemen op je hebben; dat is het meest kansrijk.

• Bedenk dat je ouders je hoogstwaarschijnlijk niet met opzet blootstelden aan de dingen waarbij je denkt: je zou ze toch! Over het algemeen doen ze juist alles wat in hun vermogen ligt om je gelukkig te maken. Maar dan wel volgens hun eigen definitie van geluk en hoe je dat kunt bereiken… En dat hoeft natuurlijk niet jouw cup of tea te zijn! Zie hier nog 20 voorbeeldgedachten om jezelf in diverse situaties uit de put te denken.
• Probeer eens een andere overlevingsstrategie, of ‘copingstrategie‘, om met je problemen om te gaan.
• Onderzoek je gedachten over je familieleden via dit ABC’tje uit de cognitieve therapie: berusten je gedachten wel op feiten in plaats van aannames?
• Onderzoek je gedachten over je familieleden aan de hand van deze vier vragen van Byron Katie: kun je je oordeel ook omkeren?
• Wees assertief: ga de dialoog aan en maak je wensen en grenzen kenbaar.
• Zoek hulp bij een erkende psycholoog die, desgewenst, volgens een systeemgeoriënteerde benadering werkt (relatietherapie, gezinstherapie).
• Aanvaardt de realiteit zoals het is in plaats van te proberen de wereld aan te passen aan je gedachten over hoe het zou moeten zijn. En zoek bijvoorbeeld praktische oplossingen, zoals meer afstand nemen, dingen met je familie ondernemen in plaats van gesprekken voeren etc.

 

Hoe ga jij om met familieproblemen? Heb jij nog een goede tip voor andere lezers? 

 

[Bronnen: Klinische Psychologie – Theorieën en psychopathologie, H.T. van der Molen e.a.; Je ouders op je schouders, Ed Nissink; Moeders zijn geen heiligen, Louis Schützenhöfer]