Wil De Echte Narcist Opstaan?

De bekende Nederlander die iets te vaak op TV verschijnt, de Facebook-er die alweer een selfie post en de arrogante, egoïstische baas. Ze krijgen al snel het label ‘narcist’ opgeplakt. Terecht of niet? Wat is narcisme en wanneer lijd je aan een narcistische persoonlijkheidsstoornis?

Wat is narcisme?

Narcisme staat voor een gebrek aan empathie, grootheidswaanzin (in fantasie of gedrag) en de behoefte aan bewondering. De naam is afgeleid van de figuur Narcissus uit de Griekse mythologie. Die wees alle romantische avances af en werd als straf verliefd op zijn eigen spiegelbeeld.

Er zijn genoeg mensen die in meer of mindere mate narcistisch gedrag vertonen; iedereen heeft wel eens wat narcistisch. Maar er zijn niet veel mensen die echt een narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben: tussen de 0,7 en 1 procent van de bevolking; vooral mannen. Deze psychische stoornis is opgenomen in de ‘Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders’: hét handboek voor de classificatie van psychische stoornissen, dat in de meeste landen als standaard geldt.

Wat is een narcistische persoonlijkheidsstoornis?

Wil er sprake zijn van een narcistische persoonlijkheidsstoornis, dan behoor je tot de ‘top’ van de narcisten en kun je sinds je vroege volwassenheid tenminste vijf punten van het volgende rijtje afvinken:

–         Je hebt een overdreven gevoel van eigen belangrijkheid (bv. je overdrijft je eigen prestaties en talenten of verwacht als superieur erkend te worden zonder de bijbehorende prestaties te leveren)

–         Je wordt in beslag genomen door fantasieën over onbeperkt succes, macht, genialiteit, schoonheid of ideale liefde

–         Je gelooft dat je heel speciaal en uniek bent en alleen begrepen kunt worden door, of hoort om te gaan met, andere heel speciale mensen (of instellingen) met een hoge status

–         Je verlangt buitensporige bewondering

–         Je hebt het gevoel bijzondere rechten te hebben, dat wil zeggen: een onredelijke verwachting dat anderen je een speciale, gunstige behandeling geven of automatisch meegaan in je verwachtingen

–         Je exploiteert anderen, dat wil zeggen: je maakt misbruik van anderen om je eigen doelen te bereiken

–         Je hebt gebrek aan empathie: je bent niet bereid de gevoelens en behoeften van anderen te (h)erkennen of kunt je niet inleven in een ander

–         Je bent vaak jaloers op anderen of je denkt dat anderen jaloers zijn op jou

–         Je hebt een arrogante houding of vertoont hooghartig gedrag

Daarbij moeten deze punten voortdurend aanwezig zijn en samengaan met onaangepast gedrag, flinke beperkingen in het functioneren of met persoonlijk lijden.

Wil de echte narcist opstaan?

Als je vind dat de échte narcist zichzelf maar moet melden, dan kun je lang wachten… Veel narcisten hebben zelf namelijk helemaal niet door dat ze het zijn. Ze vinden hun gedrag normaal en zijn er goed in hun gedrag te presenteren als de normaalste zaak van de wereld. Ze reageren verontwaardigd of boos als je ze niet de lof geeft die ze denken te verdienen.

Meer dan eens zijn zeer succesvolle mensen en criminelen narcistisch. Wat betreft de ‘bajesklanten’: als narcisme samengaat met een antisociale persoonlijkheidsstoornis (een diepgeworteld gebrek aan achting voor en schending van de rechten van anderen), pas dan op je tellen; dan heb je te maken met een psychopaat. Een psychopaat voelt op geen enkele manier mee met zijn slachtoffers, heeft geen enkel schuldgevoel, manipuleert anderen voor eigen gewin en heeft een sterk opgeblazen gevoel van eigenwaarde.

De narcistische paradox

Narcisten zijn vaak welbespraakt, charmant en lijken autonoom en zelfverzekerd. Lang dachten deskundigen, en een deel van hen denkt dat nog steeds, dat het tegendeel waar is. Namelijk dat narcisten juist – meestal onbewust – weinig gevoel van eigenwaarde hebben en dit compenseren door zich als beter of belangrijker dan anderen te beschouwen. Hun gebrekkige inlevingsvermogen zou een pantser tegen kritiek zijn. Maar recente onderzoeksresultaten trekken deze lage zelfwaardering – in ieder geval voor een deel van de narcisten – in twijfel (zie onder andere wat hoogleraar sociale psychologie Roos Vonk hierover zegt, onderaan dit bericht).

De oorzaken van narcisme zijn gewoon nog niet helemaal bekend. Duidelijk is wel dat ze complex zijn; zowel genetische als omgevingsfactoren spelen een rol. Sommige studies wijzen op geïdealiseerde kinderen die niet verantwoordelijk zijn gehouden voor hun daden; andere wijzen op een defensieve reactie op trauma’s, misbruik of verwaarlozing; weer andere op genetische afwijkingen. Hoe dan ook: een psycholoog of psychiater kan een rol spelen bij het indammen van de stoornis, hoewel dat niet eenvoudig is.

En als dat overigens wenselijk is… Want narcisme heeft ook voordelen. Zo kan een gebrek aan twijfel over jezelf en je beslissingen heel handig zijn in leidinggevende functies. Ook zijn narcisten bijvoorbeeld harde werkers om ‘gezien’ te worden en durven ze hun kop boven het maaiveld uit te steken om niet als ‘gewoon’ te worden bestempeld. Ze maken indruk en worden regelmatig bewonderd door hun krachtige en zelfverzekerde uitstraling.

Maar narcisten zijn meestal niet zo goed in het behouden van gezonde relaties…

Ex-FIFA-baas Sepp Blatter, de Amerikaanse presidentskandidaat Donald Trump, dictators… Aan wie denk jij bij narcisme?

Meer weten? Dan is het boek ‘Een spiegel voor narcisten’, van psycholoog Martin Appelo wellicht interessant. Origineel aan het boek is dat de schrijver zelf narcistisch is en andere narcisten een spiegel voorhoudt. Op Youtube vind je ook een interessante video van hem over de persoonlijkheidsstoornis narcisme:

[Bronnen: Psychologie, Marc Brysbaert; Klinische psychologie – Theorieën en psychopathologie, H.T. van der Molen e.a.; Wikipedia.org (narcisme); Wikipedia.org (narcistische persoonlijkheidsstoornis); Narcistischepersoonlijkheidsstoornis.nl]

Zie ook: