Prettig gestoord of psychische stoornis?

Zit er naast je in de trein iemand die hardop in zichzelf praat (zonder telefoon ;-))? Loopt de buurvrouw van zestig in hotpants en jarretels over straat? Zet je collega zijn wekker op kantoor, zodat hij stipt om vijf uur naar huis kan? Dan denk je misschien: die is gek! Maar dan hoeft deze persoon nog geen mentale stoornis te hebben. Waar ligt de grens tussen normaal en abnormaal gedrag?

 

Hoewel over de omschrijving van de term ‘psychische stoornis’ altijd veel wordt gediscussieerd, gaan de meeste (westerse) psychiaters en psychologen uit van de APA-definitie van mentale stoornissen. APA is de American Psychiatric Association. Deze gaf in 2013 het vijfde handboek uit voor de classificatie van psychische stoornissen: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) 5.

Psychische stoornissen die hierin beschreven staan, zijn – onder vele andere – : depressie, schizofrenie, posttraumatische stressstoornis, borderline, narcisme, dementie, genderidentiteitsstoornissen, verslaving, eetstoornissen en slaapstoornissen.

De nieuwste editie van DSM is het resultaat van een wereldwijd debat tussen honderden psychiaters, psychologen en andere experts. Meer dan tien jaar lang werkten ze aan deze toonaangevende publicatie.

 

Als iemand de diagnose ‘psychische stoornis’ krijgt, dan zijn daar volgens DSM zes redenen voor:

 

1. Actueel lijden

Iemand gaat gebukt onder zijn problemen. Denk aan depressieve gevoelens, eenzaamheid en schaamte. Maar er moet ook sprake zijn van de andere redenen. Want iedereen maakt in zijn leven vervelende dingen mee die leed veroorzaken. Ook hebben sommige mensen een psychische stoornis waaronder ze niet persoonlijk lijden. Zo kan iemand met schizofrenie die denkt een spion van de geheime dienst te zijn, en bijvoorbeeld hardop tegen een denkbeeldige collega in de trein praat, zich daar (tijdelijk) heel prettig bij voelen.

2. Onvermogen: tekort schieten op een of meer belangrijke gebieden van het functioneren

Het lukt iemand niet beroepsmatig te functioneren of bevredigende relaties met anderen te onderhouden. Of iemand verstoort het welbevinden en functioneren van anderen. Denk bij dit laatste aan een kind met ADHD dat zijn ouders kan uitputten. Of aan een exhibitionist die vrouwen de stuipen op het lijf jaagt door zich onverwacht bloot te tonen.

3. Een significant toegenomen risico om dood te gaan, pijn te lijden of de persoonlijke vrijheid te verliezen

Zo geeft een depressie een verhoogde kans op zelfdoding; iemand met trichotillomanie (niet de neiging kunnen weerstaan om haren uit het hoofd te trekken) lijdt pijn; en mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis belanden nogal eens in de gevangenis door crimineel gedrag.

4. Het afwijkende gedrag moet niet alleen een te verwachten en cultureel aanvaarde reactie zijn op een bepaalde gebeurtenis

Zo lijkt rouw na de dood van een familielid op een depressie, maar dat is het niet. Een ander voorbeeld: een gangbare overtuiging onder minderheidsgroepen in Nederland is dat kwade, bovennatuurlijke gedachten een negatieve invloed kunnen uitoefenen op mensen, denk aan voodoo of het boze oog. Omdat deze overtuiging normaal is in bepaalde culturen, is er in dit geval geen sprake van een ‘paranoïde waan’.

5. Het afwijkende gedrag moet niet alleen bestaan uit gedrag dat afwijkt van de norm

Denk aan politieke, religieuze of seksuele minderheden. Of aan die buurvrouw van zestig die in hotpants en jarretels over straat gaat…

6. Het afwijkende gedrag moet niet alleen een uitvloeisel zijn van conflicten tussen het individu en de maatschappij

Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer iemand als kluizenaar leeft omdat hij nare ervaringen heeft opgedaan en het vertrouwen in de medemens is kwijtgeraakt.

 

Dus: is de collega die op kantoor zijn wekker zet, zodat hij stipt om vijf uur naar huis kan, óók erg somber en op zichzelf; heeft hij meer van dit soort dwangmatige gedragingen; en krijgt hij zijn werk niet af? Dán is er mogelijk sprake van een psychische stoornis. In dit geval een obsessief-compulsieve stoornis, waarbij iemand in beslag wordt genomen door obsessieve gedachten en dwanghandelingen.

 

[Bronnen: boompsychologie.nl, dsm 5; Klinische psychologie: Theorieën en psychopathologie, Van der Molen e.a.]